Van bolwerk tot brasserie

Abstract

Eeuwenlang hebben de stadsmuren en bastions van Nederlandse vestingwerken gediend als verdediging voor hun steden. Van kleine militaire installaties tot grote steden, alle vestingwerken vinden hun oorsprong in hetzelfde principe van het beschermen van een plaats. Desondanks hebben veel vestingwerken, sinds het verliezen van deze originele functie, zich vaak op eigen wijze ontwikkeld in de daaropvolgende eeuwen. Deze thesis gaat in op deze verschijningen, om te onderzoeken waarom deze ontwikkelingen wel of niet hebben plaatsgevonden, waarbij de hoofdvraag als volgt luidt:
“Wat is de reden achter de uiteenlopende ontwikkelingen van vestingwerken in recente geschiedenis?”
Aan de hand van casestudies naar Brielle, Delft, Bourtange en 's-Hertogenbosch en hun vestingwerken, wordt deze hoofdvraag door middel van literatuuronderzoek een kaartenreeksen beantwoord. Deze plaatsen hebben vestingwerken die respectievelijk zijn behouden, verdwenen, gereconstrueerd en geherinterpreteerd.
Uit het onderzoek blijken er drie factoren te zijn die hiervoor verklaring bieden. Ten eerste de 19e-eeuwse noodzaak om de stad te revitaliseren, wat gepaard ging met grootschalige infrastructurele ontwikkelingen. Dit is met name van toepassing op Delft en ’s-Hertogenbosch.
Ten tweede het historisch belang vanuit strategisch militair oogpunt, oftewel hoe belangrijk de vestingwerken zelf zijn geweest in de geschiedenis van de stad en het land. Delft is in de vier cases met name de uitzondering, omdat deze stad ondanks grote en ambitieuze plannen nooit van groot strategisch belang is geweest, wat leidde tot kleinschaligere vestingwerken dan Brielle, Bourtange en ’s-Hertogenbosch.
Ten derde en tot slot is de houding van de bevolking ten opzichte van de vestingwerken, ten tijde van de specifieke ontwikkelingen, van belang. Dit kan de uitvoerbaarheid van relatief vergelijkbare plannen sterk beïnvloeden, als bijvoorbeeld de Noordpoort in Brielle en het Sint-Jan Bolwerk in ’s-Hertogenbosch.